οι ευχές μας

Το Ψυχοδρόμιο εύχεται αυτές τις μέρες
να βρούμε το χρόνο και το χώρο μέσα μας
για να κοιτάξουμε τους ανθρώπους γύρω μας
και να χαμογελάσουμε..

καλή χρονιά..

Ελευθερία και Απόστολος

το συναίσθημα στη ζωή μας

περίληψη θεωρητικού υλικού σεμιναρίου


Από την εποχή του Διαφωτισμού και πολύ παλιότερα έχει δοθεί τεράστια προτεραιότητα στην λογική και στον νου. Μάλιστα, έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι ‘εμπόδιο της λογικής είναι το συναίσθημα’. Έτσι, συναίσθημα και λογική νοούνται ως δυο ξεχωριστές λειτουργίες του ανθρώπου.
Σύμφωνα με ευρήματα της νευροεπιστήμης, όμως, ο εγκέφαλος δεν διαχωρίζει την σκέψη από το συναίσθημα. Συναίσθημα και γνωστικό κύκλωμα είναι αλληλένδετα και μαζί με το σώμα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι που έχουν καλή επαφή με το συναίσθημά τους και το εκφράζουν είναι πιο υγιείς από αυτούς που το παραβλέπουν.
Καλούμαστε, επομένως, να δώσουμε έμφαση σε όσα αισθανόμαστε, προκειμένου να αποκτήσουμε καλύτερη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους γύρω μας.
Από την παιδική μας ηλικία έχουμε μάθει να ντρεπόμαστε για μια γκάμα συναισθημάτων (θυμό, περιφρόνηση, αηδία, ευχαρίστηση κλπ), με τις παροτρύνσεις των γονέων ‘μην θυμώνεις’, ‘δεν κλαίνε οι άντρες’, ‘δεν κάνει να ζηλεύεις’ κοκ, κατάσταση που μας συνοδεύει σε όλη μας την ζωή. Αποτέλεσμα ως ενήλικες να κρύβουμε τα συναισθήματά μας, κυρίως όσα ‘δεν κάνει ‘ να εκφράζουμε. Είναι δύσκολο, λοιπόν, αυτό που μάθαμε να το ξεμάθουμε. Χρειάζεται εκπαίδευση και προσπάθεια.

Σύμφωνα με μελέτες, υπάρχουν 10 βασικά συναισθήματα (οργή, φόβος, θλίψη, αηδία, περιφρόνηση, έκπληξη, χαρά, αμηχανία, ενοχή, ντροπή), εκ των οποίων προκύπτουν και άλλα παραπάνω.
Δεν υπάρχουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, καλά ή κακά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το κάθε συναίσθημα έχει το δικό του μήνυμα και σκοπό. Και όλα όσα αισθανόμαστε είναι δικά μας και σημαντικά.
Αυτό που έχω να κάνω είναι:

 Να αναγνωρίσω και αποδεχτώ το συναίσθημά μου.
 Να παρατηρώ τις αλλαγές που αυτό φέρνει, αλλαγές στο σώμα, στον τόνο της φωνής, στην έκφραση του προσώπου.
 Να ακολουθήσω αυτές τις αλλαγές, διαφορετικά όταν πασχίζω να τις ελέγξω, να μην τις φανερώσω, να μην τις εκφράσω, βιώνω εσωτερικές συγκρούσεις.
 Να εκφράσω το συναίσθημα μου με ευθύνη.

Να θυμάμαι ότι:
 Στόχος δεν είναι η αλλαγή του συναισθήματος, αλλά η διαφορετική διαχείρισή του, η αλλαγή της αντίδρασής μου.
 Δεν βιώνουμε όλοι τα ίδια συναισθήματα με τον ίδιο τρόπο.
 Μέσα από την αναγνώριση και αποδοχή του συναισθήματός μου, γνωρίζω και αποδέχομαι τον εαυτό μου και φτιάχνω λειτουργικές σχέσεις.




Βιβλιογραφικές αναφορές:
1. Ο θυμός των παιδιών, Alba Marcoli (ISBN: 9789601209326)
2. Καταστροφικά συναισθήματα, Daniel Goleman (2003), Ελληνικά Γράμματα
3. Να σου πω μια ιστορία, Χόρχε Μπουκάι, (2006), opera

δελτίο τύπου από την GIRAFFE

H Giraffe for Human Rights, Peace and Education ξεκινάει ένα νέο σχολικό πρόγραμμα με τίτλο Βιωματικό Εργαστήρι Νέων (Β.Ε.Ν).
Σκοπός του εν λόγω προγράμματος είναι να επιτευχθεί η υποστήριξη των νέων, η ανταλλαγή απόψεων και ιδεών, η συναισθηματική έκφραση και αποφόρτιση, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και η θετική διαχείριση προσωπικών ζητημάτων, μέσα από τη(ν) δυναμική της ομάδας.
Προκειμένου να επιτύχουμε το σκοπό μας χρησιμοποιούμε ως βασικό εκπαιδευτικό εργαλείο (μας) τη βιωματική μέθοδο. Με αυτή τη μέθοδο δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να βιώσουν το ζήτημα που ερευνούν με ένα σίγουρο, μη απειλητικό τρόπο σε ένα περιβάλλον σεβασμού και αποδοχής.
Στις βιωματικές μας ομάδες ξετυλίγονται συναισθήματα, ανταλλάσσονται εμπειρίες, ιδέες και χαμόγελα. Οι μαθητές της κάθε ομάδας πολύ γρήγορα διαπιστώνουν ότι δεν είναι μόνοι αλλά έχουν κοινές ανησυχίες, προβληματισμούς, στόχους και δράσεις. Οι ομάδες μας δίνουν το(ν) χρόνο και το χώρο που χρειάζεται ο κάθε μαθητής ξεχωριστά. Η πίεση μειώνεται. Στις ομάδες μας κυριαρχεί ο σεβασμός, η αποδοχή, η αρμονία και η διαφορετικότητα.
Η διάρκεια κάθε (βιωματικής ομάδας) βιωματικού εργαστηρίου/σεμιναρίου καθώς και ο αριθμός των μελών της (ομάδας που συμμετέχει) ποικίλλουν ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε σχολείου. Συνήθως (μία ομάδα) κάθε εργαστήρι/σεμινάριο διαρκεί δύο ώρες (η ελάχιστη διάρκεια) και τα μέλη-μαθητές (κάθε ομάδας) κυμαίνονται από 12 μέχρι 20.

Οι βιωματικές ομάδες συντονίζονται από ειδικούς επιστήμονες με ευρεία επαγγελματική και εθελοντική εμπειρία.
Τα θέματα που θα αναπτύσσονται στις ομάδες μπορεί να είναι επιλογή των μαθητών/μελών.
Ενδεικτικές θεματικές ενότητες που σχεδιάζεται να αναπτυχθούν είναι:
o Επικοινωνία – Διαπροσωπικές Σχέσεις
o Βελτίωση κινήτρων και στάσεων στη μάθηση
o Ταυτότητα - Αυτοεικόνα – Αυτοεκτίμηση
o Ανθρώπινα Δικαιώματα/ Θέματα Ισότητας
o Διαχείριση πιεστικών καταστάσεων
o Διαχείριση συγκρούσεων
o Σχέσεις με την οικογένεια
o Σχέσεις με το άλλο φύλο
o Σχέση σχολείου – οικογένειας
o Εξαρτήσεις

Το Βιωματικό Εργαστήρι Νέων απευθύνεται σε όλους τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες των γονέων των μαθητών (δηλαδή βιωματικές ομάδες για γονείς).

Το πρόγραμμα είναι εντελώς δωρεάν
Τα σχολεία που επιθυμούν να συμμετάσχουν σε αυτή τη βιωματική εμπειρία μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί μας.

βιωματικό σεμινάριο για ενήλικες στην Λευκάδα

1ος κύκλος βιωματικών σεμιναρίων για ενήλικες.
Η πολυετής εμπειρία μας στη βιωματική εκπαίδευση και την αξία της μας οδήγησε φέτος στην διοργάνωση ενός κύκλου βιωματικών σεμιναρίων, που απευθύνεται αποκλειστικά σε ενήλικες.
Στόχος μας είναι η ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευση σε θέματα που απασχολούν όλους μας σήμερα, καθώς και η ενδυνάμωση όλων μας για αποδοτικότερη σχέση με τον εαυτό και τους σημαντικούς άλλους στην ζωή μας.
Στις 28 Νοεμβρίου αρχίζει ο 1ος κύκλος βιωματικών σεμιναρίων για ενήλικες με το παρακάτω σεμινάριο:

«το συναίσθημα στη ζωή μας, δρόμος προς την αυτοποίηση και το σχετίζεσθαι»
Ποια είναι τα συναισθήματα, πως εκφράζονται, πως εκδηλώνονται στο σώμα και πόσο αποδοτικά είναι στην ζωή μας!
Επειδή έχουμε πολλές λέξεις για να εκφράσουμε αυτό που σκεφτόμαστε και πολύ λίγες για αυτό που αισθανόμαστε.

Το σεμινάριο θα παρουσιάσουν και συντονίσουν η κα Ελευθερία Αραβανή, ψυχολόγος και η κα Αφροδίτη – Λυδία Κατσίβα, κλινική ψυχολόγος.
Θα πραγματοποιηθεί στην οδό Αντ. Τζεβελέκη (έναντι 1ου δημοτικού σχολείου) και ώρες : 16.00 έως 20.30.
Το κόστος συμμετοχής είναι 50 ευρώ.
Για πληροφορίες & δηλώσεις συμμετοχής : 2645024766, 6977419381
Θα υπάρξει περιορισμένος αριθμός συμμετοχών & θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΡΑΒΑΝΗ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ: ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΚΑΙ ΣΕ ΜΕΝΑ;

‘Η Ελένη είναι 34 χρόνων. Εργάζεται ως δασκάλα σε σχολείο της περιοχής της. Είναι παντρεμένη 6 χρόνια με τον Μάνο, ο οποίος έχει δική του εταιρεία υπολογιστών. Έχουν 2 κόρες, 2 και 5½ χρόνων.
Ένα βράδυ η Ελένη, καθώς προετοιμαζόταν για τα μαθήματα της επόμενης ημέρας ένιωσε μια δυσφορία στην αναπνοή – σχεδόν δεν μπορούσε να πάρει ανάσα- και την καρδιά της να χτυπάει γρήγορα. Η όραση της εξασθενούσε και νόμισε ότι ήρθε το τέλος της…’.

Τα συμπτώματα των κρίσεων πανικού εκδηλώνονται ξαφνικά, σε ουδέτερο χρόνο και χώρο και εκεί που δεν τα περιμένουμε. Δεν μπορούμε να τα ερμηνεύουμε λογικά και το πρώτο βήμα είναι να επισκεφτούμε τον γιατρό μας για να βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχει κάποια οργανική δυσλειτουργία.
Η Δ.Π. μπορεί να πρωτοεμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες, παρουσιάζει όμως σαφή αύξηση πρώτης εμφάνισης στην ηλικία των 20-40 ετών. Ο πανικός είναι χρόνιο και υποτροπιάζον σύνδρομο. Μπορεί να επανεμφανισθεί ακόμη και δεκαετίες μετά την θεραπεία. Συνίσταται ψυχοθεραπευτική και φαρμακοθεραπευτική παρέμβαση.
Μα γιατί σε μένα; Γιατί τώρα; - οι πρώτες και οι πιο συχνές ερωτήσεις του ατόμου, που έρχεται για ψυχοθεραπεία με διαγνωσμένη διαταραχή πανικού.

Ως παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της διαταραχής πανικού αναφέρονται οι παρακάτω:

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: με την έννοια ότι μεγαλώνω σε ένα σπίτι, σε ένα πλαίσιο, όπου έχουν εκδηλωθεί τα συμπτώματα σε κάποιο μέλος της οικογένειας ή συνεχίζουν να εκδηλώνονται και επομένως το αντιλαμβάνομαι σαν ένα φυσιολογικό μοντέλο άμυνας και αντιμετώπισης άσχημων καταστάσεων (θεωρία της κοινωνικής μάθησης).

Βιολογικοί παράγοντες: Μια έρευνα του πανεπιστημίου Yale βρήκε ότι τα άτομα που υποφέρουν από κρίσεις πανικού έχουν λιγότερους υποδοχείς για τον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στον εγκέφαλό τους, ενώ μια άλλη έρευνα βρήκε ότι τα άτομα που παθαίνουν κρίσεις πανικού πιθανότατα έχουν υπερευαίσθητο «σύστημα κινδύνου για ασφυξία», το οποίο με το παραμικρό στέλνει σήμα κινδύνου ότι δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο, ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι φυσιολογικές.

Ψυχοσωματικοί: όταν το σώμα συσσωρεύει αρνητικά συναισθήματα, άγχος, καταστάσεις που δεν μπορεί να ελέγξει και ξεσπάει. Ξεσπάει με την μορφή αυτών των συμπτωμάτων, προειδοποιώντας μας να κάνουμε κάτι. Μας κινητοποιεί, είναι ένα καμπανάκι για να βελτιώσουμε την ψυχοσωματική μας υγεία, αγγίζοντας όλα αυτά που είχαμε θάψει μέσα μας. Το Εγώ αποτελείται από το σώμα, την σκέψη και το συναίσθημα. Το κάθε σύστημα επηρεάζει και συγκοινωνεί με το άλλο. Μπορεί να νιώθουμε ωραία και ήρεμα, αλλά το σώμα μας να εκδηλώνει μια άσχημη κατάσταση, την οποία καλούμαστε να ακούσουμε.
Οι τραυματικές μας εμπειρίες, οι οποίες έχουν μείνει ανεπεξέργαστες και ζητάνε λύση. Το σώμα έχει μνήμη και τα υπολείμματα των τραυμάτων εκδηλώνονται ως σωματικά συμπτώματα σε μια άτοπη για εμάς χρονική στιγμή- έτσι δεν μπορούμε με σαφήνεια να αιτιολογήσουμε τα συμπτώματα και μπερδευόμαστε, ‘αφού όλα είναι εντάξει στη ζωή μου, γιατί τώρα;’.

Κοινωνικοί: τα στερεότυπα της κοινωνίας, που δεν μας αφήνουν να εκφράσουμε την αλήθεια μας. Οι κοινωνικές συνθήκες που μας επιφορτίζουν με έντονο στρες. Τα ‘πρέπει’ και τα ‘μη’ του εκάστοτε κοινωνικού πλαισίου που μας καταπιέζουν και δυσκολεύουν τη ζωή μας. Οι δυσλειτουργικές σχέσεις στο οικείο μας περιβάλλον, η οικογένεια, η παρέα, η εργασιακή κατάσταση.

Σε κάποια άτομα, οι κρίσεις μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια ή μέσα σε έξι μήνες από στρεσογόνα γεγονότα ζωής όπως ο θάνατος αγαπημένου προσώπου, ένα διαζύγιο, μια γεωγραφική μετακόμιση, η γέννηση ενός παιδιού ή μια εγχείρηση.

Το σύμπτωμα, λοιπόν, εκδηλώνεται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Δημιουργεί ανασφάλεια, άγχος, φόβο. Αυτή η αρνητική εμπειρία μεταφέρεται και σε άλλα ουδέτερα πλαίσια, με αποτέλεσμα το άτομο να αυτοπεριορίζεται, να καταπιέζεται αρκετές φορές και να ζει με τον φόβο της πιθανής επανεκδήλωσης των συμπτωμάτων. Επομένως, δημιουργείται ένα κυκλικό σχήμα που ξεκινάει από την εκδήλωση των συμπτωμάτων, την συναισθηματική αντίδραση του ατόμου, συνεχίζει με την γενίκευση της αρνητικής εμπειρίας, και καταλήγει στην επαναβίωση των αρχικών συμπτωμάτων.
Στο παράδειγμα της Ελένης τα συμπτώματα εκδηλώθηκαν την ώρα που προετοίμαζε τα μαθήματα για την επόμενη μέρα στο ασφαλές περιβάλλον του σπιτιού. Φοβήθηκε και τα ερμήνευσε αρνητικά ‘κάτι έχω’, άρχισε να αποφεύγει να μένει μόνη της στο σπίτι ‘μήπως μου συμβεί κάτι’, και κάθε φορά που ήταν μόνη της στο σπίτι τα συμπτώματα επανεμφανίζονταν. Η ταμπέλα ‘είμαι άρρωστος’ μεταφέρθηκε και σε άλλους τομείς της ζωής της.

Ο κύριος μηχανισμός που λειτουργεί στη νοητική επεξεργασία της διαταραχής πανικού είναι η αρνητική θεώρηση των αρχικών συμπτωμάτων και η προσπάθεια να τα εξαλείψουμε πολεμώντας τα. Αυτή η τάση συνήθως έχει αρνητικά αποτελέσματα, αφού όσο πολεμάς κάτι, τόσο αμύνεται και ενισχύεται.

Η εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων – τονίζω ξανά, από την στιγμή που έχει αποκλειστεί ο παθολογικός παράγοντας- είναι μια έκφραση του σώματός μας. Το σώμα μας εκπέμπει σος, μας στέλνει μηνύματα. Αν τα ακούσουμε και προσπαθήσουμε να τα αξιοποιήσουμε, με την βοήθεια και υποστήριξη ψυχοθεραπευτή, θα καταφέρουμε να θεραπευτούμε από τις κρίσεις πανικού.

Συνήθως, τα συμπτώματα αυτά μας φέρνουν το μήνυμα της αλλαγής ‘κάτι έχεις να αλλάξεις’ ή άλλες φορές μας υπενθυμίζουν ότι έχουμε χάσει τον έλεγχο του εαυτού και της ζωής μας.

Είναι στο χέρι μας λοιπόν, στην δική μας ευθύνη να επιλέξουμε τον τρόπο που θα διαχειριστούμε την εκδήλωση των συμπτωμάτων της διαταραχής πανικού. Είτε σαν κίνδυνο, όπου θα αμυνθούμε και θα πολεμήσουμε, μέχρι να εξαντληθούμε είτε σαν ευκαιρία να ακούσουμε τον εαυτό μας, να τον αγαπήσουμε και να πάρουμε την ευθύνη του.

στο μονοπάτι του "αυτιστικού εαυτού"...

"...και τελικά τι ψάχνω; Ψάχνω τον αρσενικό Μαρία, εμένα ψάχνω.. κι αφού δεν τον βρίσκω, τον κατασκευάζω, τον φτιάχνω στο πρόσωπο κάθε άντρα που είναι δίπλα μου. Πώς; Α, είναι απλό, του μαθαίνω να κάνει τα πράγματα, όπως εγώ, να σκέφτεται όπως εγώ, να ζει όπως εγώ. Όχι δα, δεν του κάνω μαθήματα. Παράπονα του κάνω, παρατηρήσεις, τον συμβουλεύω, του γκρινιάζω και άλλα πολλά, καταλαβαίνεις.. Κι αυτός που μου κάνει όλα τα χατίρια, επειδή με αγαπάει, λέει, πως έχω σε όλα δίκιο, αλλά δυσκολεύεται ακόμη, στο τέλος, όμως, θα τα καταφέρει. Θα μου μοιάσει και τέλος τα προβλήματα!”

Η Μαρία, 34 χρόνων, αφηγείται με πλήρη ειλικρίνεια και μεστότητα τον τρόπο που οι περισσότεροι από μας συνάπτουμε σχέσεις σήμερα. Μάλλον, τον τρόπο που, πολλές φορές, νομίζουμε πως φτιάχνουμε σχέσεις, γιατί αυτό που, τελικά, φτιάχνουμε είναι ένα "αυτιστικό βασίλειο". Η Μαρία, λοιπόν, κάθεται στον θρόνο της ως βασίλισσα, αυτό – θαυμάζεται και κάποια στιγμή ψάχνει για τον βασιλιά, για να συντροφέψει την μοναξιά του θρόνου. Εύκολο να βρει ένα ταίρι και θα το βρει – κοτζάμ βασίλισσα! Κι εκεί αρχίζει η δυσκολία του "κάνω σχέση" ή αλλιώς "του σχετίζεσθαι".

Μια σχέση για να αναπτυχθεί και εξελιχθεί χρειάζεται το "πλάι – πλάι". Πριν από αυτό, όμως, υπάρχει η αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, ώστε να μπορέσω να σταθώ πλάι του. Βέβαια, αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουμε όλοι, και πολλοί το έχουμε στο μυαλό μας. Άρα; Τι δεν πάει καλά;

Φωνές από το μακρινό παρελθόν μας, όπως "αν δεν το φας όλο το φαί σου - δεν θα σ’ αγαπάω, πήρες 18 - αλλά ο Νικολάκης κατάφερε το 20!, μην κάνεις παρέα με αυτόν - εσύ είσαι από καλή οικογένεια, κάνε ησυχία έρχεται ο πατέρας σου, εγώ για σένα αγωνίζομαι κι εσύ αλητεύεις..", μας έμαθαν να μην αναγνωρίζουμε το διαφορετικό. Στην ουσία να μην αποδεχόμαστε τον εαυτό μας, άρα και τον άλλον που διαφέρει.

Έτσι και η Μαρία, μιλάει στον εκάστοτε σύντροφο την γλώσσα της μαμάς της ή του μπαμπά της. Και περιμένει από αυτόν κάτι άλλο από αυτό που είναι, και περιμένει αυτό που ξέρει, δηλαδή αυτά που κάνει και η ίδια.

'Οπως έψαχνε, λοιπόν, η μάνα της "το τέλειο παιδί, να κάνει σαν εμένα", έχει μάθει κι αυτή να ψάχνει "τον τέλειο σύντροφο, που θα κάνει σαν εμένα".

Το πέρασμα από το αυτιστικό μονοπάτι στον δρόμο του σχετίζεσθαι είναι δύσκολη υπόθεση, προϋποθέτει συναισθηματική επίγνωση, κόπο και όρεξη. Όποιος περπατήσει αυτόν τον δρόμο ωφελείται, αφού αυτός ο νέος δρόμος έχει πολλά να δώσει, ωραία τοπία, νέες διαδρομές, πολλά ερεθίσματα και φυσικά το "πλάι- πλάι".

Φτιάχνοντας έναν πρόλογο για φέτος..

Έρχεται σιγά σιγά η ώρα που ο κύκλος 'ανάσα, διακοπή, ραστώνη’ κλείνει εκεί από όπου ξεκίνησε, στην δουλειά, στην καθημερινότητά μας.

Έτοιμοι λοιπόν, να συνθέσουμε την ηχώ των δύο τελευταίων μηνών με την τονικότητα της εργασίας, της επιθυμίας, της νοσταλγίας, της αναζήτησης του ‘φέτος’.

Έτοιμοι για να γράψουμε, να ακούσουμε, να ανταλλάξουμε φωνές εδώ στο Ψυχο- δρόμιο.

Ομάδα : 1+1 =3

Οι τελευταίες μας αναρτήσεις εστίασαν κυρίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού και γεγονότων. Είναι όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, που μας εμπεριέχουν και εμπεριέχουμε, που το Ψυχο- δρόμιο δεν θα μπορούσε να μην τα εμπεριέξει, και τα έβαλε στον δρόμο του.
Παρατηρώντας τα σχόλια των παραπάνω αναρτήσεων ποσοτικά, διαπιστώνω ότι είναι λίγα, έως ελάχιστα. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, τι γίνεται όταν έχω να κάνω με κοινωνικές αγωνίες?
Φοβάμαι να εκφραστώ? Αδιαφορώ? Λέω πως εγώ δεν γνωρίζω ή δεν έχω τίποτα να πω? Τις αφήνω για τους άλλους? Ή ασχολούμαι μόνο με τις δικές μου, προσωπικές αγωνίες? Μήπως δεν έχω μάθει ή έχω ξεχάσει την ικανότητά μου να ανταλλάσω, να μοιράζομαι, να συγκρούομαι, να ενδιαφέρομαι, να πεισμώνω, να ακούω, να συμπράττω, να συν-αγωνίζομαι και να συν – χαίρομαι? Κι όλα αυτά τα συν- επειδή αναφέρομαι στο τι κάνω με τις κοινωνικές αγωνίες. Δηλαδή, εκεί που χρειάζεται να πράξω ομαδικά, κι όχι μόνος μου.
Θυμάμαι το νηπιαγωγείο.
‘Συλλογικός μονόλογος’ , λέμε εμείς οι ψυχολόγοι, κατά τον οποίο το νήπιο συνομιλεί με άλλους, αλλά δεν καταβάλλει και ιδιαίτερη προσπάθεια για να γίνει κατανοητό. Είμαστε όλοι μαζί κι ο καθένας μιλάει μόνος του, δηλαδή. Και θυμάμαι τις τόσες και τόσες κοινές εκδηλώσεις και θεατρικές παραστάσεις, όπου ξαφνικά, λες και μ ‘ ένα μαγικό όλα τα νήπια μαζεύονται και αρχίζει το έργο. Ο Ρώσος ψυχολόγος Vygotsky, μου εξηγεί αυτήν την περίεργη στάση των νηπίων, λέγοντας ότι ‘του ατομικού λόγου προηγείται ο κοινωνικός λόγος που βοηθάει το παιδί να επικοινωνεί αλλά και να αποκτά αυτοέλεγχο στην συμπεριφορά του’. Δύο φυσιολογικές δεξιότητες του νηπίου στα πλαίσια της ανάπτυξής του: ο εγωκεντρικός και ο κοινωνικοποιημένος λόγος, κατά τον Piaget.
Σήμερα, ως ενήλικες πλέον, αισθάνομαι ότι έχει ενισχυθεί ο πρώτος λόγος ή μάλλον έχουμε καθηλωθεί σε αυτόν και έχουμε παραμερίσει ή απωθήσει τον δεύτερο λόγο. Δεν ψάχνω τα αίτια. Λίγο πολύ τα γνωρίζουμε όλοι, άλλωστε όσο ασχολούμαι με το γιατί χάνω το πώς. Και σήμερα, που οι περισσότεροι ασχολούνται με τις αιτίες νιώθω ότι ισχύει επακριβώς αυτό που είχε πει ο Σάντο Ράντο, μαθητής του Φρόυντ, στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ότι ‘στην ψυχανάλυση το γιατί κατάπιε το πώς’. Στα κοινωνικά προβλήματα, λοιπόν, το γιατί κατάπιε το πώς, λέω εγώ.
Και παραδειγματίζομαι από τα νήπια, όπου λειτουργούν σε ομάδα για ένα κοινό σκοπό, για κάτι που τα αφορά. Παραμερίζοντας τους μονολόγους τους, μπαίνουν στην ομάδα και συνεργάζονται, συμπράττουν, συν- χαίρονται. Έτσι παράγουν ένα ομαδικό αποτέλεσμα, το οποίο δεν είναι το άθροισμα των μονολόγων τους, αλλά ένα νέο στοιχείο. Γι ‘αυτό αυτήν την ανάρτηση την ονόμασα 1+1=3.

όταν νιώθει και η κοινωνία..

ανατρέχοντας σήμερα στις αναρτήσεις μας στο ΨυχοΔρόμιο, αναρωτήθηκα πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να "βγει" κανείς από τον εαυτό του, το μικρο-σύστημα στο οποίο κινείται, τον μικρόκοσμό του και να δει τα πράγματα πιο πανοπτικά..

το τελευταίο εξάμηνο ίσως προσφέρεται για να μετατοπίσουμε τη ματιά μας προς αυτή την κατεύθυνση.. μιας και μιλάμε, λοιπόν, στις τελευταίες αναρτήσεις για συναισθήματα όπως ο θυμός, ο πόνος αλλά και η αδιαφορία, σκέφτηκα να αναδημοσιεύσω μια ανάρτηση από το NoBudgetBlog σχετικά με τα γεγονότα των τελευταίων ημερών με αφορμή την καταγγελία μεταναστών ότι αστυνομικό όργανο έσκισε σελίδες από το Κοράνι.

κι ίσως οι εξελίξεις που ακολούθησαν να είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς η αδιαφορία χρόνων εκ μέρους της πολιτείας για τους μετανάστες αλλά και ο δικός μας στρουθοκαμηλισμός τους ώθησαν σε μια θυμωμένη και οργισμένη στάση..

το παρακάτω άρθρο ωστόσο δίνει και μια άλλη διάσταση, χωρίς να μένει στην αδιαφορία ή τον θυμό. τελικά αν ψάξουμε λίγο παρακάτω (ή λίγο πιο μέσα μας) μπορούμε να βρούμε μια ευκαιρία σε κάθε κρίση..!

"πριν μία ώρα περπατώντας στην πατησίων είδα την πορεία διαμαρτυρίας για το περιστατικό ρατσιστικής βίας εις βάρος μουσουλμάνου μετανάστη από την αστυνομία.

και αυτό που με εντυπωσίασε ήταν η ορμή με την οποία κατηφόριζε τον δρόμο η πορεία.

δε μου θύμισε το ύφος των μεταναστών που έχουμε συνηθίσει, που σηκώνονται από την θέση του λεωφορείου λες και την δικαιούνται λιγότερο από εμάς, που βλέπεις στα μάτια τους το φόβο και την εγρήγορση..

και λίγο πιο κάτω ανηφορίζοντας προς εξάρχεια βλέπω κάλεσμα για αυτή την εκδήλωση για τα παιδιά των μεταναστών στα σχολεία που θα πραγματοποιήσει αύριο το στέκι αλβανών μεταναστών στην αθήνα.

τελικά, σκέφτηκα ο θυμός και η ορμή είναι τέτοια που μ’ έχουν προσπεράσει…

γιατί πια ο στόχος των μεταναστών δεν είναι μόνο να μην προσβάλλονται τα θρησκευτικά τους σύμβολα, να μην τους βρίζουμε ενώ περπατάμε στην πατησίων, να μην απαιτούμε να σηκωθούν από τη θέση για να κάτσουμε εμείς, όχι, αυτά πια είναι αυτονόητες διεκδικήσεις.
στόχος φαίνεται να είναι να σκεφτούν και να πράττουν συλλογικά ως συγκροτημένη κοινωνική ομάδα, έτσι ώστε να ζουν όπως τους αξίζει κι όπως μας αξίζει, έτσι όπως θα τους κάνει πολίτες και συμπολίτες ικανούς να διεκδικούν πάντα το καλύτερο για τους ίδιους και για την κοινωνία που ζουν.

καταγγέλλουν τις παραβιάσεις, αλλά ίσως τελικά πλέον πάνε κι ένα βήμα πιο κάτω, δεν ζητιανεύουν, αλλά απαιτούν και συλλογικά διεκδικούν με πράξεις όραμα ζωής.

μια απάντηση στο ρατσισμό που γυρνάει μπούμερανγκ, που μας φέρνει αντιμέτωπους με τη δική μας ζωή, με τα δικά μας οράματα, με τα δικά μας δικαιώματα που καθημερινά παραβιάζονται, και με τη δυσκολία μας να πάρουμε την ζωή μας στα χέρια μας ως συλλογικότητα…

..ώστε να νιώσουμε κάτι πέρα από εσωτερικευμένο θυμό, αγανάκτηση και βία – που καμιά φορά μας κάνει να σκίζουμε και το κοράνι κάποιου μετανάστη που βρίσκεται μπροστά μας…

μεταξύ πατησίων και εξαρχείων κατάλαβα ότι μετά το δεκέμβρη δεν είναι απλά ο θυμός των μεταναστών στην αθήνα, αλλά η όρεξη τους για ζωή που μας έχει προσπεράσει, που θα μας εκπλήξει, και ίσως μας εμπνεύσει…"

Αδιαφορία: (η) ουσιαστ. έλλειψη ενδιαφέροντος, αμεριμνησία, αφροντισιά

Το σώμα το λιώνει η τεμπελιά και την ψυχή η αδιαφορία. Ευσέβιος

Τον τελευταίο καιρό παρατηρώ με ενδιαφέρον την αδιαφορία ορισμένων ανθρώπων. Αδιαφορία προς αγαπημένα πρόσωπα, αδιαφορία προς κοινωνικά θέματα, αδιαφορία για τον ίδιο τον εαυτό τους.

Θεωρώ ότι η αδιαφορία, η αφροντισιά του ίδιου μας του εαυτού φέρνει και την αδιαφορία για τα υπόλοιπα.

Δεν είναι αυτονόητη η φροντίδα για τον εαυτό μου? Όχι δεν είναι, δυστυχώς.

Φροντίζουμε για τις απολαύσεις μας, για την επιβίωσή μας, (προσπαθούμε τουλάχιστον), φροντίζουμε για τις υποχρεώσεις μας, (όσοι το κάνουμε), και πάνω απ’ όλα φροντίζουμε με σχολαστικότητα την κοινωνική μας εικόνα. Και παραπονιόμαστε μετά, γιατί κάνουμε τόσα πράγματα, επιμελούμαστε τόσα πολλά, αλλά ‘ούτε ένα ευχαριστώ’. Αντίθετα, προβλήματα και πάλι προβλήματα και ζούμε μια ζωή χωρίς νόημα, και ψάχνουμε για συνταγές και εύκολες λύσεις για να ξεμπερδεύουμε επιτέλους!

Παιδιά αδιάφορα για το σχολείο, για τις σχέσεις, για την οικογένεια, για τους θεσμούς. Από γονείς αδιάφορους για τον εαυτό τους, και κατ’ επέκταση για τα ίδια τα παιδιά τους.

Δεν μας έμαθαν να φροντίζουμε τον εαυτό μας, λέμε και ξαναλέμε, τώρα μπορούμε να το αλλάξουμε? Ό, τι μαθαίνεται, ξεμαθαίνεται, λέω εγώ, αρκεί να κάνουμε την αρχή, εφόσον το θέλουμε.

Ξεχάσαμε λέξεις, όπως μέριμνα, επιμέλεια, τρυφερότητα, κόπος, προσπάθεια, προσωπικός αγώνας, νοιάξιμο. Κυνηγάμε τα εύκολα! Όλοι θέλουμε να περνάμε καλά..Είμαστε όμως καλά?

Και γράφω τα παραπάνω γιατί ευτυχώς υπάρχουν οι εξαιρέσεις, υπάρχουν άνθρωποι, που ασχολούνται με τους εαυτούς τους και άλλους ανθρώπους, τους φροντίζουν και δημιουργούν την ζωή τους, με προσωπική ευθύνη, ενδιαφέρον και κόπο. Και είναι καλά, δεν περνάνε καλά.

Αφού μπορούν αυτοί, μπορούμε κι εμείς!

"ας μιλήσουμε για τα παιδιά μας"

Με αφορμή το κάλεσμα του Συλλόγου Γονέων & Κηδεμόνων του 1ου Δημοτικού Σχολείου Λευκάδας, το Σάββατο 4 Απριλίου θα έχουμε την ευκαιρία και τη χαρά να μιλήσουμε για θέματα που απασχολούν τους γονείς..

Η εφηβεία και οι αλλαγές στην οικογένεια,

η παρουσία του διαδικτύου στη ζωή μας και η διαχείρισή του,

οι εναλλακτικές μορφές διαπαιδαγώγησης και η σωματική τιμωρία,

η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια και η συναισθηματική αγωγή,

ο ρόλος της τέχνης και η δημιουργική απασχόληση..

Ευκαιρία για όλους μας, ειδικούς, γονείς, εκπαιδευτικούς, παιδιά, να ανταλλάξουμε ιδέες και συναισθήματα και να μοιραστούμε την αγωνία και την ελπίδα μας!

Ας ξεκινήσουμε μιλώντας για τα παιδιά μας.. ώστε να μπορέσουμε να τα ακούσουμε!

..και η οργή ζητά τον χώρο της.

Ακούω συχνά, ‘δεν θέλω να τσακώνομαι και υποχωρώ, δεν μιλάω για να μην γίνει φασαρία, δεν θέλω να κλαίω και να στενοχωριέμαι, υποχωρώ και δεν μαλώνουμε, ούτε θυμώνω, κρύβομαι’, και άλλες παρόμοιες εκφράσεις που με τρομάζουν. Και σκέφτομαι τα παρακάτω:

Αν δεν συγκρουστώ, πως θα δημιουργήσω? Αν δεν στενοχωρηθώ, πως θα χαρώ? Αν δεν θυμώσω, πως θα μάθω? Αν δεν δεχτώ τα συναισθήματά μου, πως θα ζήσω σαν άνθρωπος? Όλα τα συναισθήματα είναι δικά μας και όλα ζητούν τον χώρο τους.

Όταν τα έχω κατηγοριοποιήσει σε ‘καλά’ και σε ‘κακά’, είναι λογικό ότι θα θέλω μόνο τα ‘καλά’, άρα τα ‘κακά’ θα τα κρύβω, καταπιέζοντάς τα. Όλοι ξέρουμε τι γίνεται όταν καταπιέσω την οργή, την στενοχώρια, τον θυμό μου. Έκρηξη! Και ακολουθούν αντιδράσεις, και τότε λέω… ‘δεν θέλω να τσακώνομαι, να θυμώνω κλπ’. Υπάρχει άλλος τρόπος? Πως θα δώσω χώρο στην οργή μου, λοιπόν? Να δοκιμάσω να την φανερώσω και να συγκρουστώ?

Η σύγκρουση είναι μια φυσιολογική αντίδραση, και υπάρχει όπου υπάρχει ζωή. Όταν το ποτήρι έχει γεμίσει και συνεχίζει να γεμίζει, θα αρχίσει να ξεχειλίζει. Όταν έχω επίγνωση αυτής της κατάστασης, σέβομαι τον εαυτό μου και τον άλλον και προσπαθώ να διαχειριστώ αυτό το ξεχείλισμα (την σύγκρουση). Δέχομαι το ότι αισθάνομαι π.χ οργισμένος, το ενημερώνω στον άλλον, ακούω και το δικό του συναίσθημα, και ψάχνουμε για να βρούμε μια λύση. Η σύγκρουση είναι θετική και δημιουργική, αρκεί να θελήσουμε να ασχοληθούμε μαζί της, μιλώντας μια μη βίαιη γλώσσα, και όχι με το να την καταπνίξουμε ή να αδιαφορήσουμε γι ‘ αυτήν.

Και σκέφτομαι, πόση αδιαφορία υπάρχει σήμερα για όλες τις καθημερινές συγκρούσεις, κοινωνικές και προσωπικές.

ας κάνουμε ευκαιρία αυτή την κρίση..

Τα γεγονότα που ζήσαμε όλοι – ο καθένας με τον δικό βαθμό συμμετοχής – φέτος το χειμώνα στην Ελλάδα στάθηκαν αφορμή για πολλές σκέψεις και προβληματισμούς.

Το αρχικό μούδιασμα της είδησης του θανάτου του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου διαδέχτηκε το δέος μπροστά στις πράξεις καταστροφής.. Κι έπειτα, παρακολουθήσαμε όλοι τα παιδιά μας, έφηβους, μαθητές γυμνασίου και λυκείου, φοιτητές, να ξεσηκώνονται στους δρόμους και να αμφισβητούν..

Ίσως, ο γονιός, ο δάσκαλος, ο καθηγητής να ένιωσε αμήχανα, μην ξέροντας πώς να διαχειριστεί αυτό τον εφηβικό θυμό και την αμφισβήτηση των παιδιών για τον κόσμο στον οποίο καλούνται να ζήσουν.

Αποφεύγοντας κανείς να παγιδευτεί στην τρομο-λαγνεία που ενίοτε εκπέμπουν σε τέτοιου είδους περιστάσεις τα ΜΜΕ, αξίζει να δει λίγο πιο πέρα από το προφανές. Και να ακούσει τι κρύβεται πίσω από την οργή αλλά και τον φόβο των σημερινών νέων.

Τα αίτια των θυμωμένων διαδηλώσεων των νέων θα μπορούσαν να συνοψιστούν στο παρακάτω σύνθημα: «μη ρίχνετε δακρυγόνα, κλαίμε κι από μόνοι μας».

Τα παιδιά μας έχουν ήδη αντιληφθεί την ανακολουθία της γενιάς που τα μεγαλώνει.
Από τη μία απαιτούμε από τους νέους να υπακούν στους θεσμούς και τους διδάσκουμε το σεβασμό στο δίκαιο, ενώ από την άλλη παρακολουθούν ένα δημόσιο βίο που χαρακτηρίζεται από τη διαφθορά κι ακούν από παντού «αν δεν έχεις μέσον, άστο καλύτερα».

Τα βάζουμε σε έναν αγώνα δρόμου από το σχολείο στο φροντιστήριο, με ενδιάμεσο σταθμό τις ξένες γλώσσες και τα καλούμε να «κάνουν υπομονή μέχρι να περάσουν στο πανεπιστήμιο», αλλά συγχρόνως τα καταδικάζουμε να ζουν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που όλα γυρνάνε γύρω από τις επιδόσεις και τους βαθμούς τους, με την ανεργία στους πτυχιούχους να αυξάνεται διαρκώς και την προοπτική συνταξιοδότησης να φαίνεται άπιαστο όνειρο.

Τα παιδιά μας ακούνε να μιλάμε για την σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων και την αξία της οικογένειας, ενώ την ίδια στιγμή βλέπουν τους γονείς τους να μη βρίσκουν χρόνο να ασχοληθούν μαζί τους και κατακλύζονται από πρότυπα που δίνουν σημασία μόνο στο χρήμα και το κέρδος.

Αυτές τις μέρες καταδικάσαμε αμέσως τις όποιες εκδηλώσεις βίας, ωστόσο έχουμε αφήσει τα παιδιά μας να μεγαλώνουν με μια τηλεόραση όπου η βία βρίσκεται σε ημερήσια διάταξη και με παιχνίδια που συχνά απενοχοποιούν την όποια βίαιη πράξη. Τα δε κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας, σωματικής ή συναισθηματικής, αυξάνονται..

Οι σημερινοί έφηβοι, οι νέοι γύρω μας, έχουν μάθει να ακούν ότι ζουν σε «χαλεπούς καιρούς», έχουν μάθει ότι θα δουλεύουν για 750 ευρώ, ότι θα ζήσουν σε δικό τους σπίτι μετά τα 30 τους, ότι θα δυσκολευτούν να βρουν δουλειά παρά τα δύο πτυχία τους..

Εκεί εδράζεται τόσο ο θυμός όσο και ο φόβος τους. Αυτό λένε οι διαδηλώσεις τους, διεκδικούν το δικαίωμά τους να έχουν δικαιώματα, το δικαίωμά τους να φαίνονται.. Στρέφονται εναντίον της γενιάς που τα μεγαλώνει και τα διδάσκει, ενώ παράλληλα τα προδίδει και τα παραδίνει στο χάος και την ασάφεια. Και ζητούν από αυτή τη γενιά, από την πολιτεία, τους γονείς τους, τους δασκάλους τους, από όλους μας, να τα ακούσουμε..

Η κρίση πια φαίνεται να απομακρύνεται – ή τουλάχιστον να αμβλύνεται σε πρώτη ανάγνωση. Πριν γυρίσουμε όλοι στην καθημερινότητά μας, προσποιούμενοι ότι δεν συμβαίνει τίποτα, ας αναλογιστούμε πως θα μπορέσουμε να μάθουμε κάτι από τα πρόσφατα γεγονότα, πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε ευκαιρία αυτή την κρίση. Κι ας δούμε με αφορμή αυτό, ο καθένας την προσωπική του ευθύνη.

Η ευθύνη για το πώς έχει διαμορφωθεί ο κόσμος μας αφορά όλους. Ας επανεξετάσει ο καθένας μας το δικό του μερίδιο προσωπικής ευθύνης κι ας επιλέξει τη στάση του ώστε να δημιουργήσει ξανά δεσμούς εμπιστοσύνης κι εγγύτητας με αυτή τη γενιά.

Ας ακούσουμε λοιπόν την κραυγή αγωνίας των παιδιών, χωρίς να βρισκόμαστε απέναντί τους, αλλά δίπλα τους.

Ας προσπαθήσουμε να έρθουμε πιο κοντά τους, να τους δώσουμε το χώρο που ζητάνε κι ας επιχειρήσουμε να τα πείσουμε ότι όντως ενδιαφερόμαστε για αυτά.

Ας τα βοηθήσουμε να βιώσουν το πένθος της εν ψυχρώ δολοφονίας ενός συνομηλίκου τους, κι ας μην επιτρέψουμε αυτό το πένθος να γίνει πένθος και για τα ματαιωμένα εφηβικά τους όνειρα.

Ας επικοινωνήσουμε ξανά με τα παιδιά μας, στο σχολείο, το σπίτι, τις γειτονιές, ας προσπαθήσουμε να τα ακούσουμε για να τα καταλάβουμε.. κι ας τα ενθαρρύνουμε να μας αμφισβητήσουν..

Αντισταθείτε σ’ αυτόν που χτίζει ένα μικρό σπιτάκι και λέει: καλά είμαι εδώ..
..............................

..ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε.

Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την Ελευθερία.

(Μ. Κατσαρός, Κατά Σαδδουκαίων, 1953)

"χρειάζονται φυτώρια οράματος"

Πηγή: skai.gr

"Χρειάζονται φυτώρια οράματος"

Γράφει ο Κώστας Ράπτης - 21/12/2008

"Κάθε μέρα ακούω και κάτι καινούργιο, είναι συνταρακτική αυτή η περίοδος" ομολογεί η ψυχολόγος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας Μίνα Τοδούλου-Πολέμη, σπεύδοντας να προκαταλάβει τις επιφυλάξεις μας ως προς την σχέση του επιστημονικού της κλάδου με τα κοινωνικά φαινόμενα.

"Ο κόσμος ακόμα θεωρεί την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία ως υπόθεση καθαρά ενδοπροσωπική. Ωστόσο, η εμπειρία μας αλλά και η ιδιαίτερη συστημική μας προσέγγιση μας οδηγεί από τα πρώτα εστιακά μας επίπεδα (το ζευγάρι, την οικογένεια, τη σχολική τάξη) σε ευρύτερα συστήματα, όπως το σχολείο ολόκληρο ή η επιχείρηση ολόκληρη και από εκεί σε ευρύτερες διεργασίες. Διεργασίες οι οποίες περιλαμβάνουν πολλαπλές σχέσεις, ρόλους που μας «κατεβαίνουν» από παλιά, ρόλους καινούργιους που γεννιούνται, πολλαπλές σχέσεις ισχύος (π.χ. στην οικογένεια: άντρας-γυναίκα, γονιός-παιδί), οικονομικές σχέσεις, εντέλει τις αξίες, τις νόρμες και τις προσδοκίες του πολιτισμού μας. Όλα αυτά συναλλάσσονται συνεχώς με μία συμπλοκότητα τεράστια και, σα να μη φτάνει αυτό, αλλάζουν και συνεχώς".

"Θα ήταν λοιπόν μεγάλο ψέμα αφενός απέναντι στους εαυτούς μας ως θεραπευτές και εκπαιδευτές και αφετέρου απέναντι στους ανθρώπους που προσπαθούμε να υπηρετήσουμε, εάν αγνοήσουμε όλο αυτό το γίγνεσθαι που μας περιβάλλει και ρέει μέσα στην καθημερινότητα και των μικρών οικείων ομάδων. Οι οικείες σχέσεις είναι κατά κάποιον τρόπο θερμόμετρα, καθρέφτες και των ευρύτερων συστημάτων στα οποία μετέχουν".

Με ποιόν τρόπο "θερμομέτρησαν" τα πρόσφατα γεγονότα τα οικογενειακά σύνολα με τα οποία ασχολείστε; "Είχαμε την ευκαιρία πρόσφατα κατά τη δραματοποίηση μιας οικογένειας στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής ομάδας να ζήσουμε τα διλήμματα των ημερών. Αναρωτιόντουσαν οι γονείς: «θα πάμε μαζί με τα παιδιά στη διαδήλωση ή όχι; Θα τα αφήσουμε να πάνε με φίλους τους που τους ξέρουμε ή όχι;» Όσο προχωρούσε αυτού του είδους η συναλλαγή, με εστίαση στο τι πρέπει να κάνουν τα παιδιά, η υποομάδα που υποδυόταν την 16χρονη κόρη της οικογένειας πήγαινε όλο και περισσότερο στη λογική «να το κάψουμε το δέντρο». Το κλίμα άλλαξε όταν οι γονείς, αφού είδαν και απόειδαν ότι δεν πάνε πουθενά, είπαν ότι έπρεπε πρώτα να ανοίξουν κουβέντα μεταξύ τους και να διαμορφώσουν μιαν άποψη που να εκπροσωπεί και τους δύο, αντί ο ένας να ράβει και ο άλλος να ξηλώνει. Διαπίστωσαν όμως ότι δεν ήταν έτοιμοι ούτε για αυτόν τον μεταξύ τους διάλογο. Οπότε τους «γυρίσαμε στον εαυτό τους», όπως λέμε εμείς οι θεραπευτές, δηλ. σε μια συζήτηση του καθενός «με τους πολλούς Γιάννηδες που υπάρχουν μέσα μας», κατά τον Πιραντέλλο. Με βάση ποιο δικό μου όραμα θα τοποθετηθώ στα γεγονότα; Πώς το μεταφράζω σε μια προσωπική ευθύνη; Το αποτέλεσμα ήταν τελικά να αναδυθούν οι έφηβοι με τελείως άλλο συναίσθημα. Η απόφαση για διαμαρτυρία δεν είχε καταργηθεί – αλλά είχε γίνει διεκδίκηση θέσεων με άποψη για το τι να κτισθεί. Αμέσως, για κάποιον λόγο σχεδόν μαγικό, κάτι τέτοιο καταλαγιάζει τον θυμό και βοηθά στο καταλάγιασμα του θυμού και του απέναντι. Θα έλεγα λοιπόν ότι πέρα από κάθε διαμαρτυρία χρειαζόμαστε φυτώρια καλλιέργειας οράματος".

Η προσέγγισή σας δείχνει να προκρίνει τη συναίνεση έναντι της σύγκρουσης. Δεν υπάρχουν όμως ζητήματα στα οποία η σύγκρουση να είναι αναγκαία, ζητήματα που να επιλύονται μόνο αν υπάρξει νικητής και ηττημένος; "Εν μέρει συμφωνώ και εν μέρει διαφωνώ. Χρειάζεται να συλλάβουμε μιαν άλλου τύπου σύγκρουση, όπου οι νικητές και οι ηττημένοι δεν θα είναι άνθρωποι, αλλά διεργασίες που αναδεικνύουν ή σκοτώνουν τον άνθρωπο και την ανθρωπιά του. Άλλωστε, η πιο μεγάλη σύγκρουση που βιώνει ένας άνθρωπος είναι, εδώ που τα λέμε, οι εσωτερικές συγκρούσεις: π.χ. το κομμάτι του εαυτού μου που θέλει να καθηλωθεί στο χθες, με εμποδίζει να πάω μπροστά ως άνθρωπος και χρειάζεται να συγκρουσθώ μαζί του. Αντίστοιχα στην κοινωνία, καλούμαστε να συγκρουστούμε με όποια υποδιεργασία μας καθηλώνει σε δομές του παρελθόντος, παρεμποδίζοντας την εξέλιξη. Όμως αυτός που θα πρέπει να νικά είναι η ζωή η ίδια".

Διακρίνετε ιδιαιτερότητες στη σημερινή νέα γενιά; "Δεν νομίζω ότι τους έχουμε ακούσει επαρκώς τους νέους. Λένε κάτι πολύ καινούργιο. Λ.χ. κάτι που διαπίστωσα και με σόκαρε είναι ότι αυτή η γενιά έχει αντοχή στην έλλειψη εργασιακής σιγουριάς, κάτι που η δική μας γενιά μας δεν είχε. Έχουν μιαν αντοχή, ελπίζω δημιουργική, στο χάος και την ασάφεια - και οι ψυχολόγοι ξέρουμε ότι η αντοχή στο χάος είναι ένδειξη ωριμότητας. Αν προσπαθήσεις πρόωρα να κλείσεις και να τακτοποιήσεις ένα χάος υπάρχει ο κίνδυνος απλώς να επαναφέρεις προηγούμενες δομές".

Παράγουν οι νέες συνθήκες και νέα ανθρώπινα υποκείμενα; "Τα ανοίγματα της νέας αυτής εποχής μπορούν, αν τα αντέξουμε, να μας δείξουν πολύ ωραιότερους κόσμους. Για παράδειγμα: η γενιά μου ήταν πιο προσανατολισμένη στην ηθική της εργασίας. Τα τωρινά παιδιά (και δεν μιλώ για απρογραμμάτιστα παιδιά) είναι πιο προσανατολισμένα στη φιλία: βλέπεις με πόση λαχτάρα επιδιώκουν να βρεθούν και να μιλήσουν. Εμείς παραμυθιαστήκαμε από τον προσανατολισμό μας προς το «προϊόν» και χάσαμε από διεργασία. Μια καινούργια μάθηση που είχα αυτές τις μέρες ήταν ότι, ενώ εμείς στη γενιά του Πολυτεχνείου αναζητούσαμε τη ρήξη με την προηγούμενη γενιά και έτσι υπηρετούσαμε την αναγκαία αλλαγή (π.χ. στο να φύγουμε από τους καθιερωμένους ρόλους των φύλων), τώρα τα παιδιά περισσότερο αναζητούν βοήθεια και μοίρασμα των ιδεών τους με μας. Υπάρχει ομορφιά σε αυτό και πρόκληση".

Τι σημαίνει "μοίρασμα" εν προκειμένω; "Μη σταθούμε σε αυτό που λέγεται ότι «τα παιδιά ηγούνται της αλλαγής». Πρέπει βέβαια να μην τα αφήσουμε μόνα τους. Αλλά δική τους δουλειά είναι να ηγηθούν της δικής τους αλλαγής, του δικού τους οράματος, να το αρθρώσουν και να το επικοινωνήσουν σε όλους τους άλλους. Δική μας δουλειά είναι να επανεξετάσουμε και να αρθρώσουμε το δικό μας όραμα και επιπλέον να διαβάσουμε τι λέει αυτή η γενιά - που σημειωτέον δεν είναι μία, αλλά πολλές! Ακούς τα ίδια τα παιδιά να σου λένε ότι άλλοι είναι οι δωδεκάρηδες, άλλοι οι δεκαεπτάρηδες και άλλοι οι εικοσιτριάρηδες - όχι με την έννοια της απλής ηλικιακής διαφοράς, αλλά με την αίσθηση της διαφορετικής γενιάς".

Αλλάζει η γενιά ανά τετραετία; "Δεν είναι απίθανο κάτι τέτοιο, μέσα στη γρήγορη αλλαγή των καιρών μας!"

Για την Μίνα Τοδούλου-Πολέμη η (κάθε) νέα γενιά αναζητά ευκαιρίες ευθύνης, που όταν τις στερείται καταρρακώνεται.

"Για να χτιστεί μια λειτουργική συλλογικότητα (γιατί ένα πλήθος μπορεί να είναι και καταπιεστικό ή καταστρεπτικό - και το ζήσαμε αυτό) πρέπει να περάσει από τη στενωπό που λέγεται προσωπική ευθύνη. Ξεφεύγουμε όλοι μας πολύ συχνά από το να «κρατήσουμε τη μπάλα» της προσωπικής μας ευθύνης, «αρπάζοντας τη μπάλα» ενός άλλου ρόλου: δείτε πόσο συχνά γίνεται αυτό στην οικογένεια, όταν π.χ. η μητέρα λέει στο παιδί «έλα να διαβάσουμε, να πάρουμε καλό βαθμό». Το να πάρει ο ένας του άλλου την ευθύνη μας καθιστά όλους παράλυτους. Τελικά ισχύει το απλό αυτό πράγμα που έλεγαν οι παλιοί: «να είσαι χρήσιμος στην κοινωνία». Αν νιώθεις ότι δεν είσαι χρήσιμος, νιώθεις ότι δεν αξίζεις. Τότε θυμώνεις, και αν τη στιγμή εκείνη σε αρχίσουν και στις συμβολές, τότε καταρρακώνεσαι. Η ευθύνη αφυπνίζει την αξιοπρέπεια, ενεργοποιεί το μεγάλωμα και θέτει τις βάσεις για μια δημιουργική συλλογικότητα. Ίσως για αυτό τα παιδιά μας να είναι τόσο οργισμένα, γιατί τους στερήσαμε την δυνατότητα να είναι χρήσιμα. Άθελά μας, ως μια γενιά που θέλει να «παρέχει», τους στερήσαμε ευκαιρίες ευθύνης που ένα παιδί τις αναζητεί από τη στιγμή που γεννιέται.

Τους κλέψαμε τις μπάλες τους".